تأثیر آموزش مهارت‌های ارتباطی بر انسجام / سازش‌یافتگی خانواده و راهبردهای مقابله‌ای در والدین دانش‌آموزان دختر دارای ناتوانی‌های یادگیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکتری تخصصی روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دانشجوی دکتری تخصصی مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف تأثیر آموزش مهارت‌های ارتباطی بر انسجام/ سازش‌یافتگی خانواده و راهبردهای مقابله‌ای در والدین دانش‌آموزان دختر دارای ناتوانی‌های یادگیری انجام گرفت.
موارد و روش‌ها: روش پژوهش حاضر‌ آزمایشی از نوع پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعة آماری این پژوهش شامل تمامی والدین دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه دوره اول دارای ناتوانی‌های یادگیری در سال تحصیلی 1403-1402 شهرستان اردبیل بود. بدین منظور تعداد 30 والدین دانش‌آموز دارای ناتوانی‌های یادگیری بر حسب ملاک‌های ورود به پژوهش به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل (هر گروه 15 نفر) جایگزین شدند. پس از انجام پیش‌آزمون به وسیله مقیاس ارزیابی انسجام و سازش‌یافتگی خانواده السون، روسل و اسپرینکل و پرسشنامه راهبردهای مقابله‌ای بیلینگز و موس گروه آزمایشی 8 جلسه (هرهفته دو جلسه) 75 دقیقه‌ای برنامة آموزش مهارت‌های ارتباطی را دریافت کردند. درحالی که گروه کنترل هیچ برنامة مداخله‌ای دریافت نکرد. داده‌های به دست آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS.26و با روش تحلیل کواریانس چندمتغیری تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که آموزش مهارت‌های ارتباطی موجب تفاوت معنادار بین انسجام/ سازمان یافتگی خانواده و راهبردهای مقابله‌ای در والدین دانش‌آموزان دختر دارای ناتوانی‌های یادگیری شده است. به عبارت دیگر اثر آموزش مهارت‌های ارتباطی در گروه آزمایش توانسته است انسجام/ سازمان یافتگی خانواده و راهبردهای مقابله‌ای در والدین دانش‌آموزان دارای ناتوانی‌های یادگیری را افزایش دهد (05/0≥ P).
نتیجه‌گیری: بنابراین، می‌توان گفت که از این برنامه می‌توان برای کمک به والدین و دانش‌آموزان دختر دارای ناتوانی‌های یادگیری استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The effect of communication skills training on family adaptability / cohesion and coping strategies in parents of female students with learning disabilities

نویسندگان [English]

  • Niloofer Mikaeili 1
  • Ali Salmani 2
  • Aysan Sharei 3
1 Professor, Department of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
2 PhD Student of Psychology, Department of Psychology, School of Educational Sciences and Psychology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
3 PhD student of Counseling, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Kharazmi, Tehran, Iran
چکیده [English]

Objective: The present study examined the effect of communication skills training on family adaptability/cohesion and coping strategies in parents of female students with learning disabilities.
Methods: The current research method was a pre-test-post-test experiment with a control group. The statistical population of this research included all parents of female students of the first period of high school with learning disabilities in the academic year of 2022-2023 in Ardabil city. For this purpose, the 30 parents of students with learning disabilities, according to the criteria of entering the research, were selected by the purposeful sampling method and randomly replaced in two experimental and control groups (15 people in each group). After conducting the pre-test using the Olson, Roussel, and Sprinkle family adaptability/cohesion assessment scale and the Billings and Moss coping strategies questionnaire, the experimental group received eight sessions (two sessions per week) of 75 minutes of the communication skills training program. At the same time, the control group did not receive any intervention program. The data were analyzed using SPSS.26 software and multivariate covariance analysis method.
Results: The results showed that communication skills training caused a significant difference between family adaptability/cohesion and coping strategies in parents of female students with learning disabilities. In other words, the effect of communication skills training in the experimental group has increased family adaptability/cohesion and coping strategies in parents of students with learning disabilities (P≤0.05).
Conclusion: Therefore, it can be said that this application can be used to help parents and female students with learning disabilities

کلیدواژه‌ها [English]

  • Communication skills
  • family adaptability / cohesion
  • coping strategies
  • parents and learning disabilities
آقاجانی، س.، افروز، غ.، نریمانی، م.، غباری‌بناب، ب و محسن‌پور، ز.(1393). اثر بخش روش آموزشی حل مسئله اجتماعی در ارتقاء تعامل مادر- کودک در مادران آهسته گام. فصلنامه مشاوره و روان درمانی خانواده، 4؛ 5؛ 730-717. [DOR:20.1001.1.22516654.1393.4.4.6.1]
ابراهیمی تازه‌کند، فوکیلی، پ و دکانه‌ای فرد، ف. (1397). بررسی اثربخشی زوج درمانی هیجان‌مدار بر راهبردهای مقابله‌ای در زوجین مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره تهران. فصلنامه علمی پژوهشی علوم روانشناختی، 17(69)، 590-581. [DOR:20.1001.1.17357462.1397.17.69.11.1]
افروز، غ.، ارجمندنیا، ع و کاکابرایی، ک.(1391). رابطه سبک‌های مقابله‌ای و حمایت اجتماعی ادراک شده با مقیاس بهزیستی روانی در بین والدین کودکان استثنایی و عادی شهر کرمانشاه. فصلنامه افراد استثنایی.2 (7) 27-1. https://jpe.atu.ac.ir/article_2147.html
اصغری نکاح، س.م. (1391). چرایی و چگونگی پیشگیری از اختلالات ویژه یادگیری به‌مثابه معلولیتی پنهان (با تمرکز بر اختلال ویژه خواندن). دومین همایش پیشگیری از معلولیت‌ها. سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی. تهران. https://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1038619.html
باقری شیخانگفشه، ف.، شباهنگ، ر.، تاج بخش، خ.، حمیده مقدم، ع.، شریفی پور چوکامی، ز و موسوی، س. م. (1399). نقش اضطراب سلامت، حساسیت اضطرابی و تشدید جسمانی حسی در پیش‌بینی اضطراب کووید-19 دانشجویان. مطالعات روان‌شناختی, 16(4), 77-91. [DOI:10.22051/psy.2021.31286.2225]
باوزین، ف.، سپهوندی، م.، و غضنفری، ف. (1397). اثربخشی آموزش مهارت های ارتباطی بر خود کارآمدی تحصیلی و ترس اجتماعی در دختران نوجوان افسرده. نشریه روان پرستاری، 6 (3)،24-17. http://ijpn.ir/article-1-1044-fa.html      
پورابراهیم، ت.، دنیامالی، ا. (1400). مقایسه استرس والدگری، هیجانات منفی و راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در مادران کودکان با و بدون ناتوانی ‏های یادگیری. فصلنامه ناتوانی‌های یادگیری، 10 (4)، 7-28. [DOI: 10.22098/JLD.2021.6962.1742]
حسن‌پور، م. (1397). بررسی تأثیر تقویت قابلیت‌های پایه هیجان کارکردی بر رفع ناتوانی‌های یادگیری دانش آموزان. چهارمین همایش ملی روان‌شناسی تربیتی شناختی.https://civilica.com/doc/1040493
خدایاری‌فرد، م.، اکبری زردخانه، س.، غباری بناب، ب.، شکوهی یکتا، محسن.، افروز، غلامعلی.، فقیهی، علی‌نقی.، طهماسب کاظمی، بهروز و زندی، سعید (1395). اثربخشی برنامۀ‌ تعاملی مهارت‌های ارتباطی مبتنی بر آموزه­های دینی بر دینداری دانشجویان: مطالعۀ مقدماتی.پژوهش­نامه روان­شناسی اسلامی، 2(2)، 9-31. [DOI:10.22108/ppls.2019.112822.1519]
درتاج، ف.، دانش پایه، م.، حسنوند، ف و موسوی، س.ع. (1399). ساخت و اعتباریابی پرسشنامه سبک‌های مقابله‌ای در رویارویی با اپیدمی کرونا. فصلنامه روان شناسی تربیتی, 16(55), 137-155. [DOI:10.22054/jep.2020.52469.3002]
زارعی حسین آبادی، م.، و امیدیان، م. (1396). اثربخشی آموزش مهارت های ارتباطی بر اضطراب اجتماعی نوجوانان پسر کم توان ذهنی. فصلنامه روان شناسی افراد استثنایی دانشگاه علامه طباطبایی، 7 (26)، 107-89. [DOI:10.22054/jpe.2017.4671.1164]
شاه ولی، م. ( 1382). بررسی کارکردهای مهارتهای ارتباطی غیر کلامی و گوش دادن مؤثر در تحقق وظایف و بهبود روابط انسانی در سازمان. علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 39 ،46- 29.
صادقیان، ع.، محمدی، ز و شمسایی، ف. (1396). ارتباط استرس با الگوهای ارتباطی مادران کودکان عقب مانده ذهنی آموزش پذیر. مجله مراقبت پرستاری و مامایی ابن‌سینا. ۲۵ (۳) :۵۷-۶۴.  http://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1669-fa.html
کاوه، م و کرامتی، ه. (1396). اثربخشی آموزش تاب­آوری بر استرس والدینی، رضایت زناشویی و تاب ­آوری والدین کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری. مجله ناتوانی­ های یادگیری، (3) 6، 69-91. [DOI:10.22098/jld.2017.520]
کایوند، ف.، شفیع آبادی، ع.، سودانی، م. (1388). اثربخشی آموزش مهارت های ارتباطی بر اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان پسر سال اول متوسطه ناحیه 4 آموزش و پرورش شهر اهواز. مجله دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان (اصفهان)، 42، 24-1. https://jsr-p.isfahan.iau.ir/article_533770.html
متین، ح.، اخوان غلامی، م و احمدی، ص. (1397). اثربخشی آموزش تنظیم هیجان بر تعامل والد-کودک مادران دارای فرزند با ناتوانی یادگیری. فصلنامه ناتوانی‌های یادگیری، 8(1)، 70-89. [DOI: 10.22098/jld.2018.709]
محمدی فر، م. ع.، کاظمی، س و زارعی مته کلایی، ا. (1395). نقش عملکرد خانواده و خودکارآمدی در سازگاری اجتماعی دانش آموزان. روانشناسی مدرسه، 5 (4)، 117-131. [DOI:10.22098/jsp.2017.515]
مظاهری، م.ع.، حبیبی، م.،  و عاشوری ا. (1392).  ویژگی‌های روانسنجی نسخه فارسی مقیاس انسجام و انعطاف پذیری خانواده (IV-FACES). مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 19(4)، 325 -314.
References
Abolghasemi A. & M. Narimani (2005), Psychological Tests, Tabriz: Bagherezvan Publication, [Persian].
Aghajani, S., Afrooz, G. A., Narimani, M., GhobariBonab, M. B., & Mohsenpur, Z. (2015). The Effectiveness of Social Problem Solving Training on Mother-Child Interaction among Mothers with Slow Paced Children. Family Counseling and Psychotherapy4(4), 691-717. [DOR:20.1001.1.22516654.1393.4.4.6.1]
Alzoubi, F. A., Al-Smadi, A. M., & Gougazeh, Y. M. (2019). Coping Strategies Used by Syrian Refugees in Jordan. Clinical Nursing Research, 28(4), 396– 421. [DOI:10.1177/1054773817749724]
Asghari Nekah, S. M. (2013). Why and how to prevent learning disabilities as a hidden disability (focusing on reading disabilities). Paper presented at the The second conference on the prevention of disabilities. Exceptional Education Organization., Tehran. (Persian). https://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1038619.html
Auriemma, D. L., Ding, Y., Zhang, C., Rabinowitz, M., Shen, Y., & Lantier‐Galatas, K. (2022). Parenting Stress in Parents of Children with Learning Disabilities: Effects of Cognitions and Coping Styles. Learning Disabilities Research & Practice, 37(1), 51-63. [DOI: 10.1111/ldrp.12265]
Bagheri Sheykhangafshe, F., Shabahang, R., Tajbakhsh, K., Hamideh Moghadam, A., Sharifipour Choukami, Z., & Mousavi, S. M. (2021). Role of Health Anxiety, Anxiety Sensitivity, and Somatosensory Amplification in Predicting of Students' COVID-19 Anxiety. Journal of Psychological Studies16(4), 77-91. [DOI:10.22051/psy.2021.31286.2225]
Bakhshipour R. A, Mahmood Alilou M, Irani S. The Comparison of Personality Traits, Personality Disorders, and Problem-solving Strategies in Self-introduced Addicts and Normal Population. IJPCP 2008; 14 (3) :289-297. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-571-fa.html
Becvar, D. S., & Becvar, R. J. (2013). Family therapy: A systemic integration: Pearson Education Boston, MA. https://phd-cs.colorado.edu
Billings, A.G., & Moos, R.H. (1981). The role of coping responses and social resources in attenuating the stress of life events. Journal of Behavioral Medicine, 4,139-157. [DOI:10.1007/bf00844267]
Billings, A. G., & Moos, R. H. (1984). Coping, stress, and social resources among adults with unipolar depression. Journal of Personality and Social Psychology, 46(4), 877-891. [DOI: 10.1037//0022-3514.46.4.877]
Bodovski, K., & Youn, M. J. (2010). Love, discipline and elementary school achievement: The role of family emotional climate. Social Science Research, 39(4), 585-595. [DOI: 10.1016/j.ssresearch.2010.03.008]
Bozkurt, G., Uysal, G., & Duzkaya, D. S. (2019). Examination of care burden and stress coping styles of parents of children with autism spectrum disorder. Journal of pediatric nursing, 47, 142 -147.
Chew H. Q., Wei, C. K., Vasoo, S. Chua, C. H., & Sim, K. (2020). Narrative synthesis of psychological and coping responses towards emerging infectious disease outbreaks in the general population: practical considerations for the COVID-19 pandemic. Singapore Med J., 61(7): 350–356. [DOI:10.11622/smedj.2020046]
Cui, M., & Hong, P. J. F. R. (2021). COVID‐19 and Mental Health of Young Adult Children in China: Economic Impact, Family Dynamics, and Resilience. [DOI: 10.1111/fare.12573]
Delalibera, M., Presa, J., Coelho, A., Barbosa, A., Franco, M. H. P. J. C., & Coletiva, S. (2015). Family dynamics during the grieving process: a systematic literature review. 20, 1119-1134. [DOI: 10.1177/01925168274284]
Dortaj, F., Danesh-Paye, D., Hasanvand, F., Mosavi, A. (2020/1399). Development and validation of a coping style questionnaire in the face of the Corona epidemic. Quarterly of Educational Psychology, 16(56): 133-155. (Persian). [DOI:10.22054/jep.2020.52469.3002]
Dyson, L. (2010). Unanticipated effects of children with learning disabilities on their families. Learning Disability Quarterly33(1), 43-55.‏ [DOI: 10.1177/073194871003300104]
Ebrahimi Tazekand F, Vakili P, Dokaneifard F. (2018). The effectiveness of Emotionally Focused Couple Therapy on Coping Strategies in Couples Referred to Tehran Counseling Centers. Journal of Psychological Science17(69), 581-590. [DOR:20.1001.1.17357462.1397.17.69.11.1]
Filippello, P., Buzzai, C., Messina, G., Mafodda, A. V., & Sorrenti, L. (2020). School refusal in students with low academic performances and specific learning disorder. The role of self-esteem and perceived parental psychological control. International Journal of Disability, Development and Education67(6), 592-607.‏ [DOI:10.1080/1034912X.2019.1626006]
Graham, S., Hebert, M., Fishman, E., Ray, A. B., & Rouse, A. G. J. J. o. l. d. (2020). Do children classified with specific language impairment have a learning disability in writing? A meta-analysis. 53(4), 292-310.[DOI:10.1177/0022219420917338]
Grigorenko, E. L., Compton, D. L., Fuchs, L. S., Wagner, R. K., Willcutt, E. G., & Fletcher, J. M. J. A. P. (2019). Understanding, educating, and supporting children with specific learning disabilities: 50 years of science and practice. [DOI: 10.1037/amp0000452]
Gull, M., & Nizami, N. (2015). Comparative study of hope and psychological well-being among the parents of physically and intellectually disabled children. International Journal of Modern Social Sciences, 4(2), 143-152. [DOI:10.15804/tner.19.56.2.23]
Guassi Moreira, J.F., & Telzer, E.H. (2015). Changes in family cohesion and links to depression during the college transition. Journal of Adolescence, 43, 72–82. [DOI:10.1016/j.adolescence.2015.05.012]
Halahan, d. P., Lloyd, J., Kauffman, J., Weiss, M., & Martinez, E. J. T. b. H. A. (2011). Learning disabilities (basics, features, and effective teaching. https://www.amazon.com/Learning-Disabilities-Foundations-Characteristics-Effective/dp/0205388671
Härkönen, J., Bernardi, F., & Boertien, D. J. E. j. o. p. R. e. d. d. (2017). Family dynamics and child outcomes: An overview of research and open questions. 33(2), 163. [DOI: 10.1007/s10680-017-9424-6]
Hassanpour, M. (2018). nvestigating the effect of strengthening the basic capabilities of functional emotion on eliminating students' learning disabilities. (Master). Sanabad Institute of Higher Education, Mashhad [In Persian]. https://civilica.com/doc/1040493/
Herring, S., Gray, K., Taffe, J., Tonge, B., Sweeney, D., & Einfeld, S. (2006). Behaviour and emotional problems in toddlers with pervasive developmental disorders and developmental delay: associations with parental mental health and family functioning. Journal of Intellectual Disability Research, 50(12), 874-882.
Kakabaraei, K., Arjmandnia, A. A., & Afrooz, G. A. (2012). The Relationship between Coping Strategies and Perceived Social Support and Mental Well-being Scales in Parents with Exceptional and Normal Children in Kermanshah, in 2010. Psychology of Exceptional Individuals2(7), 1-26. https://jpe.atu.ac.ir/article_2147.html
Katkić, L.O., Morović, M.L., & Kovačić, E. (2017). Parenting stress and a sense of competence in mothers of children with and without developmental disabilities. Hrvatska Revija za Rehabilitacijska Istraživanja, 53, 63-76. https://hrcak.srce.hr/file/285820
Kaveh, M., & Keramati, H. (2017). The impact of resilience fostering program on parenting stress, marital satisfaction and resiliency of children with learning disability. Journal of Learning Disabilities6(3), 69-91. [DOI:10.22098/jld.2017.520]
Kim, B., Kim, E., & Lee, S. M. (2017). Examining longitudinal relationship among effort reward imbalance, coping strategies and academic burnout in Korean middle school students. School Psychology International, 38, 628–646. [DOI:10.1177/0143034317723685]
Khodayarifard, M., GhobariBonab, B., Shokouhi Yekta, M., TahmasbKazemi, B., Faghihi, A., Azarbayejani, M., AkbariZardkhaneh, S., Afrooz, G., Bagheri, K., Manteghi, M., Ayatollahi, H., Hashemi, Z., Shahabi, R., Fatemi, S. M., Gavahi, A., Nourbakhsh, Y., Fartash, S., ShojaeiZand, A., Farzad, V. A., Vaezi, S. J., Ghorbani vanajami, M., zandi, S., sajjadi Anari, S., & Alavinezhad, S. (2019). Religiosity Interactional Program for University Students: Development and Validation. Positive Psychology Research4(4), 69-84.  [DOI:10.22108/ppls.2019.112822.1519]
Lardieri, L. A., Blacher, J., & Swanson, H. L. (2000). Sibling relationships and parent stress in families of children with and without learning disabilities. Learning Disability Quarterly23(2), 105-116. [DOI:10.2307/1511140]
Leidy, M. S., Guerra, N.G. & Toro, R. I. (2010), Positive Parenting, Family Cohesion, and Child Social Competence among Immigrant Latino Families. Journal of Family Psychology, 24(3), 252–260. [DOI: 10.1037/a0019407]
Matin, h., Akhavan Gholami, M., Ahmadi, A. (2018). The effectiveness of emotion regulation teaching on the parent-child interaction and those mothers that have learning disabilities children. Journal of Learning Disabilities, 8 (1), 70-89. (Persian) [DOI: 10.22098/jld.2018.709]
Matteucci, M. C., Scalone, L., Tomasetto, C., Cavrini, G., & Selleri, P. (2019). Health-related quality of life and psychological wellbeing of children with Specific Learning Disorders and their mothers. Research in Developmental Disabilities87, 43-53. [DOI: 10.1016/j.ridd.2019.02.003]
Mazaheri, M.A., Habibi, M., & Ashori, A. Psychometric Properties of Persian Version of the Family Adaptability and Cohesion Evaluation Scales (FACES-IV). Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 19(4), 314- 325.  (Persian)
Mohammadyfar, M. A., Kazemi, S., & Zarei Matekolaee, E. (2017). The role of students’ family function and self-efficacy in social adjustment. Journal of School Psychology5(4), 117-13. (Persian) [DOI:10.22098/jsp.2017.515]
Moos RH, Schaefer JA. (1993). Coping resources and processes: Current concept and measures. In Goldberger L & Brezitz S (Eds.), Handbook of Stress: 234-257.
Okoli, M. L., Ogbu, C. E., Enyi, C. O., Okoli, I. C., Wilson, R. E., & Kirby, R. S. (2022).‌Sociodemographic and socioeconomic correlates of learning disability in preterm children in the United States. BMC Public Health, 22(1), 1-9. [DOI: 10.1186/s12889-022-12592-4]
Olga V. Burenkova ,. Oksana Yu. Naumova  & Elena L. Grigorenko.(2021). Stress in the onset and aggravation of learning disabilities, Developmental Review, 61, 96-104. [DOI:10.1016/j.dr.2021.100968]
Olson, D.H., & Gorall, D.M. (2003). Circumplex model of marital & family systems. In F. Walsh (Ed.) Normal family processes (3rd ed., pp. 514-547). New York: Guilford Press.
Olson, D.H., Russell, C.S., & Sprenkle, D.H.(1983). Circumplex Model of marital and family systems: VI. Theoretical update. Family Process, 83, 69-83.  [DOI: 10.1111/j.1545-5300.1983.00069.x.]
Operto, F. F., Pastorino, G. M. G., Stellato, M., Morcaldi, L., Vetri, L., Carotenuto, M., & Coppola, G. (2020). Facial emotion recognition in children and adolescents with specific learning disorder. Brain Sciences10(8), 473.‏ [DOI: 10.3390/brainsci10080473]
Oxlad M.; L. Miller-Lewis & T. D. Wade (2004), The Measurement of Coping Responses: Validity of the Billings and Moos Coping Checklist, J. Psychosom Res, 57(5): 84-477. [Doi:10.1016/j.jpsychores.2004.02.018]
Porebrahim, T., Dunyamali, E. (2021). Comparison the parenting stress, negative emotions and cognitive emotion regulation strategies among mothers of children with and without learning disability. Journal of Learning Disabilities, 10(4), 160-166. (Persian). [DOI: 10.22098/JLD.2021.6962.1742]
Prickett, K. C. J. J. o. f. i. (2018). Nonstandard work schedules, family dynamics, and mother–child interactions during early childhood. 39(4), 985-1007. [DOI: 10.1177/019251399020001001]
Reeb, B.T., Chan, S.Y.S., Conger, K.J., Martin, M.J., Hollis, N.D., Serido, J., & Russell, S.T. (2015). Prospective effects of family cohesion on alcohol-related problems in adolescence: Similarities and differences by race/ethnicity. Journal of Youth and Adolescence, 44, 10, 1941–1953. [DOI: 10.1007/s10964-014-0250-4]
Sadeghian E, mohammadi Z, shamsaei F. The relationship between stress and mothers communication patterns of educable mentally retarded children. Avicenna J Nurs Midwifery Care 2017; 25 (3) :57-64
http://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1669-fa.html
Sainio, P. J., Eklund, K. M., Ahonen, T. P., & Kiuru, N. H. J. J. o. l. d. (2019). The role of learning difficulties in adolescents’ academic emotions and academic achievement. 0022219419841567. [DOI: 10.1177/0022219419841567]
Sexton, T. L. (2019). Functional family therapy: An evidence-based, family-focused, and systemic approach for working with adolescents and their families. [DOI:10.1037/0000101-011]
Vidyasagar, N., & Koshy, S. (2016). Stress and coping in mothers of autistic children. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 36(2), 245-248.
Waber, D. P., Boiselle, E. C., Forbes, P. W., Girard, J. M., & Sideridis, G. D. J. J. o. l. d. (2019). Quality of life in children and adolescents with learning problems: Development and validation of the ld/qol15 scale. 52(2), 146-157. [DOI: 10.1177/0022219418775119]
Zare, H., Abdolahzadeh, H., & Baradaran, M. (2018/1397). Measuring scales in cognitive psychology. First Edition. Tehran. Avizheh. (Persian). . [DOI:10.22054/jpe.2017.4671.1164]
Zheng, Y., Maude, S. P., Brotherson, M. J., Summers, J. A., Palmer, S. B., & Erwin, E. J. (2015). Foundations for self-Determination perceived and promoted by families of young children with disabilities in China. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities50(1), 109-122. https://www.jstor.org/stable/24827505