مقایسه اثربخشی بازتوانی شناختی متمرکز بر آگاهی واج شناختی و توانبخشی شناختی متمرکز بر حافظه فعال در بهبود نشانه های اختلال خواندن در دانش‌آموزان دوره ابتدایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه روانشناسی، دانشگاه تبریز

2 دانشیار گروه روانشناسی، دانشگاه تبریز

3 استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه تبریز

4 دانشجوی دکتری روان شناسی، دانشگاه تبریز

10.22098/jld.2019.837

چکیده

اختلال خواندن از شایع ترین اختلالات یادگیری بوده و نقص در آگاهی واج شناختی و حافظه فعال در سبب‌شناسی آن مورد تأکید قرار گرفته و آموزش روش‌های ارتقاء آگاهی واج شناختی و حافظه فعال در یک دهه اخیر مورد توجه درمانگران قرار گرفته است. از این رو، هدف پژوهش حاضر مقایسه تفاوت اثربخشی بازتوانی شناختی متمرکز بر آگاهی واج شناختی و توانبخشی شناختی متمرکز بر حافظه فعال در بهبود نشانه‌های اختلال خواندن در دانش‌آموزان دوره ابتدایی بود. در راستای این هدف در قالب طرح نیمه آزمایشی بین گروهی چند متغیره با پیش آزمون و پس آزمون از جامعه دانش‌آموزان مبتلا به نارساخوانی در دوره ابتدایی مراکز اختلالات یادگیری شهر ارومیه در سال تحصیلی 97-98 تعداد 60 نفر به طور هدفمند انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایشی 30 نفری قرار گرفتند. برای یک گروه توانبخشی شناختی مبتنی بر آگاهی واج شناختی و برای گروه دیگر توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظه فعال، هر یک به مدت 20 جلسه 30 دقیقه‌ای اجرا گردید. جهت اندازه‌گیری متغیر وابسته از آزمون خواندن و نارساخوانی استفاده شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس چند متغیره نشان داد که توانبخشی شناختی متمرکز بر حافظه فعال در بهبود نشانه های اختلال خواندن اثربخش تر از بازتوانی شناختی مبتنی بر آگاهی واج شناختی است. از آنجا که ضعف حافظه فعال به عنوان یکی از علل اصلی اختلال خواندن مطرح شده است، از این رو آموزش و تقویت حافظه فعال می تواند به بهبود نشانه های اختلال خواندن منجر گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparison of the effectiveness of cognitive rehabilitation focused on phonological awareness and cognitive rehabilitation focused on working memory in improving symptoms of dyslexia in primary school students

نویسندگان [English]

  • T Hashemi 1
  • M Bayrami 1
  • Kh Esmaeilpour 2
  • F Nemati Sogolitappeh 3
  • Marjan Khosheghbal 4
1 Professor of Psychology, University of Tabriz.
2 Associate professor of Psychology. University of Tabriz
3 Assistant professor of Psychology. University of Tabriz
4 Phd student in Psychology,University of Tabriz
چکیده [English]

Dyslexia is one of the most common learning disorders and deficiency in phonological awareness and working memory in its etiology have been emphasized and training the methods of improving phonological awareness and working memory has received the attention of therapist in the last decades. Therefore, the goal of this research was to compare the effectiveness of cognitive rehabilitation focused on phonological awareness and cognitive rehabilitation focused on working memory in improving symptoms of dyslexia in primary school students. For this purpose, a multivariate semi-experimental design with pre-test and post-test was used and 60 individuals were purposefully selected from the community of primary school students with dyslexia in Learning Disorders Centers of Urmia in the academic year of 2018-2019. Then, they were divided into two experimental groups. For one group, the cognitive rehabilitation focused on phonological awareness and for the other group the cognitive rehabilitation focused on working memory was done, each for 20 sessions of 30 minutes. Reading and dyslexia tests were used to measure the dependent variable. Data analysis using multivariate analysis of covariance showed that cognitive rehabilitation focused on working memory is more effective than cognitive rehabilitation focused on phonological awareness. Because working memory impairment is one of the main causes of reading disorder, training and strengthening of working memory can lead to improvement of symptoms of reading disorder.                                                                          

کلیدواژه‌ها [English]

  • dyslexia
  • phonological awareness
  • working memory
  • cognitive rehabilitation

مراجع

امیدوار، عظیم؛ دانا، امیر؛ حمزه سبزی، امیر و پورپناهی کل تپه، محمد. (1397). تأثیرآموزش براساس تربیت بدنی رشدی بر حافظه کاری دانش آموزان مقطع ابتدایی. مجله ی روان شناسی مدرسه، 7(1)، 83-101.
پیرخائفی، علیرضا؛ حسنوند، باقر؛ اعظمی، یوسف و حسنوندی، صبا (1394). اثربخشی آموزش سازماندهی فضایی-زمانی و آگاهی واجی بر سطح خواندن و نوشتن دانش آموزان مبتلا به اختلال های یادگیری. مجله ی ناتوانی های یادگیری، 5(2)، 27-42.
جلیل آبکنار، سمیه و عاشوری، محمد (1392). نکته های کاربردی برای آموزش دانش آموزان با اختلال یادگیری (اختلال در خواندن، نوشتن و دیکته). تعلیم و تربیت استثنایی، 13(3)، 31-40.
حسین خانزاده، عباسعلی؛ آزادی منش، پگاه؛ محمدی، حاتم؛ احمدی، سوسن و صادقی، سعید (1395). اثربخشی برنامه های تقویت حافظه فعال و ادراک دیداری بر بهبود خواندن دانش آموزان دارای اختلال خواندن. مطالعات روان شناختی، 12(2)، 49-66.
دستجردی کاظمی، مهدی و سلیمانی، زهرا (1385). آگاهی واج شناختی چیست؟ پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 6 (4)، 931-954.
شیخ الاسلامی، علی؛ بخشایش، علیرضا؛ برزگربفرویی، کاظم و مرادی عجمی، وجیهه (1396). تأثیر آموزش حافظه فعال بر عملکرد خواندن و ظرفیت حافظه در دانش آموزان دارای ناتوانی خواندن. مجله روان شناسی بالینی، 9(4)،47-57.
عابدی، احمد و آقابابایی، سارا (1390). اثربخشی آموزش حافظه فعال بر بهبود عملکرد تحصیلی کودکان با ناتوانی یادگیری ریاضی. مجله روان شناسی بالینی، 4(2)، 73-81.
علی پور، احمد؛ کریمی ترکده، طیبه؛ زندی، بهمن و یزدانفر، مهناز (1390). تأثیر آموزش آگاهی واجی، خواندن ناکلمه و سرعت خواندن پسران نارساخوان. فصلنامه ایرانی کودکان استثنایی، 11(4)،343-352.
قمری گیوی، حسین؛ نریمانی، محمد و محمودی، هیوا (1391). اثربخشی نرم افزار پیشبرد شناختی بر کارکردهای اجرایی، بازداری پاسخ و حافظه کاری کودکان دچار نارساخوانی و نقص توجه/بیش فعالی. مجله ی ناتوانی های یادگیری، 1(2)، 98-115.
کاپلان، هارولد و سادوک، بنیامین جیمز (1933). خلاصه روانپزشکی و علوم رفتاری. ترجمه فرزین رضاعی (1387). تهران: انتشارات ارجمند.
کرمی نوری، رضا و مرادی، علیرضا (1385). آزمون خواندن و نارساخوانی. تهران: جهاد دانشگاهی.
کرمی، جهانگیر؛ مومنی، خدامرد و عباسی، زینب (1394). اثربخشی آموزش راهبردهای فراشناختی و حافظه فعال بر عملکرد خواندن (دقت، سرعت و درک مطلب) دانش آموزان نارساخوان. مجله دست آوردهای روان شناختی، 4(2)، 51-68.
مارنات، گری گراث (2003). راهنمای سنجش روانی. ترجمه حسن پاشا شریفی و محمدرضن نیکخو (1384). تهران: انتشارات رشد.
مشکانی، محمد؛ نوری، ادریس؛ لطفی، مریم و عبادی نیا، قربان (1396). تأثیر تقویت آگاهی واجی بر بهبود خواندن و حرمت خود دانش آموزان مبتلا به نارساخوانی. نشریه سلامت روان کودک، 4(3)، 107-118.
میرمهدی، سید رضا؛ علیزاده، حمید و سیف نراقی، مریم(1388). تأثیر آموزش کارکردهای اجرایی بر عملکرد ریاضیات و خواندن دانش آموزان دبستانی با ناتوانی های یادگیری ویژه. مجله پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 9(1)، 1-12.
موسی نژاد جدی، الناز؛ علیلو، مجید محمود؛ بخشی پور، عباس و نظری، محمدعلی (1395). بررسی اثربخشی اصلاح هم نوسانی از طریق نوروفیدبک بر آگاهی واج شناختی و حافظه فعال واج شناختی در کودکان مبتلا به نارساخوانی. فصلنامه علمی-پژوهشی عصب روانشناسی، 2(3): 59-74.
نظری، محمدعلی؛ واحدی، شهرام؛ روشندل راد، محبوبه و کافی، موسی. (1395). نقش حافظه ی کاری بر روند تحولی ادراک زمان در کودکان دبستانی. مجله ی روان شناسی مدرسه، 5(1)، 101-117.
نریمانی، محمد؛ نوری، رویا و ابوالقاسمی، عباس (1393). مقایسه اثربخشی راهبردهای آگاهی واج شناختی و چندحسی فرنالد بر پیشرفت مهارت های خواندن و درک مطلب دانش آموزان نارساخوان. مجله ناتوانی های یادگیری، 4(3): 104-120.
ورتس، مارگارتجی؛ کالاتا، ریچارد و تامکینز، جیمز (2007). زمینه آموزش کودکان استثنایی. ترجمه مجتبی امیری مجد (1392). تهران: شهر آشوب.
Alloway, T. P. & Passolunghi, M. C. (2011). The relationship between working memory, IQ, and mathematical skills in children. Learning and Individual Differences, 21(1), 133-137.
American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual Disorders: DSM-5. American Psychiatric Pub.
Abedi, A., & Aghababaei, S. (2011). The Effectiveness of Active Memory Training on Improving Academic Performance of Children with Mathematical Learning Disabilities. Journal of Clinical Psychology, 4 (2), 73-81. (Persian).
Alipour, A., Karimi Torkdeh, T., Zandi, B., and Yazdanfar, M. (2011). The effect of phonological awareness training, non-word reading and reading speed on dyslexic boys. Iranian Journal of Exceptional Children, 11 (4), 343-352. (Persian).
Aravena, S., Tijms, J., Snellings, P., & van der Molen, M. W. (2016). Predicting responsiveness to intervention in dyslexia using dynamic assessment. Learning and Individual Differences, 49, 209-215.
Baddeley, A. (2012). Working memory: Theories, models, and controversies. Annual Review of Psychology, 63, 1–29.
Boets, B. (2014). Dyslexia: reconciling controversies within an integrative development perspective. Trends in cognitive sciences, 18(10), 501-513.
Dastjerdi Kazemi, M., & Soleimani, Z. (2006). What is phonological awareness?. Research in Exceptional Children, 6 (4), 931-954. (Persian).
Dahlin, K. I. E. (2010). Effects of working memory training on reading in children with special needs. Read Writ, 24,479-491.
Ghomri Givi, H., Narimani, M., & Mahmoudi, H. (2012). The Effectiveness of Cognitive Advancement Software on Executive Functions, Response Inhibition, and Working Memory of Children with Dyslexia and Attention Deficit/ Hyperactivity Disorder. Journal of Learning Disabilities, 1 (2), 98-115. (Persian).
Gallagher, M. & Carlson, A. (1978). Facilitating phoneme awareness development in 3- and 4-year-old children with speech impairment. Journal of psychology, 32(3), 120-129.
Jalil Abkenar, S., & Ashouri, M. (2013). Practical tips for teaching students with learning disabilities (reading, writing, and dictation disorders). Exceptional Education, 13(3), 31-40. (Persian).
Jaeggi, S. M., Buschkuehl, M., Jonides, J. & Perrig, W. J. (2008). Improving fluid intelligence with training on working memory. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 105, 6829-6833.
Jeffries, S. F. & Everat, J. (2004). Working Memory: Its role in dyslexia and other specific learning difficulties. Dyslexia, 10, 196-214.
Hossein Khanzadeh, A. A., Azadimanesh, P., Mohammadi, H., Ahmadi, S., and Sadeghi, Saeed (2016). The Effectiveness of Active Memory Enhancement Programs and Visual Perception on Reading Improvement in Students with Reading Disorders. Psychological Studies, 12 (2), 49-66. (Persian).
Leask, A. & Hinchliffe, F. (2007). The effect of phonological awareness intervention on non-word spelling ability in school-aged children: an analysis of qualitative change. International Journal of Speech-Language Pathology, 9(3), 226-241.
Logan, J. A., Schatschneider, C. & Wagner, R. K. (2009). Rapid serial naming and reading ability: the role of lexical access. Reading and Writing, 24(1), 1-25.
Loosli, S. V., Buscjkuehl, M., Perrig, W. J. & Jaeggi, S. M. (2012). Working memory training improves reading processes in typically developing children. Child Neuropsychology, 18(1), 1-17.
Kaplan, H., & Sadock, B. J. (1933). Translated by Farzin Rezaee (1387). Tehran: Arjmand Publication.
Karami Noori, R. & Moradi, A. (2006). Reading and Dyslexia Test. Tehran: University Jihad. (Persian).
Karami, J., Momeni, Kh., & Abbasi, Z. (2015). The Effectiveness of Teaching Metacognitive Strategies and Active Memory on Reading Performance (Accuracy, Speed, and Perception) in Dyslexic Students. Journal of Psychological Achievements, 4 (2): 51-68. (Persian).
Milton, H. (2010). Effects of a computerized working memory training program on attention, working memory, and academics, in adolescents with severe ADHD/LD. Psychology journal, 1(14), 120-142.
Moura, O., Simões, M. R. & Pereira, M. (2015). Executive Functioning in Children with Developmental Dyslexia. Clin Neuropsychol, 28(1), 20-41.
Marnat, G.G. (2003). Handbook of Psychological Assessment. Translation: PashaSharifi, H., Nikkhoo, M. R (2007). Tehran: Roshd Publication. (Persian).
Meshkani, M., Nouri, I., Lotfi, M., & Ebadi Nia, Gh. (2017). The effect of reinforcing phonological awareness on improving reading and self-esteem in students with dyslexia. Journal of Child Mental Health, 4 (3), 107-118. (Persian).
Mirmahedi, S. r., Alizadeh, H. & Seif Naraghi, M. (2009). The Impact of Teaching Executive Functions on Mathematics Performance and Reading in Elementary Students with Special Learning Disabilities. Journal of Research in Exceptional Children, 9 (1), 1-12. (Persian).
Mousa Nejad Jedi, E., Aliloo, M. M., Bakhshi Pour, A., & Nazari, M. A. (2016). Evaluation of the effect of neurofeedback-related olfactory correction on phonological awareness and phonological active memory in children with dyslexia. Neuroscience Journal of Psychology, 2 (3), 59-74. (Persian).
Nazari, M., Vahedi, S., Roshandel Rad, M., Kafi, M. (2016). The role of working memory in the process of transformation time perception in school-age children. Journal of School Psychology, 5(1), 101-117. (Persian).
Narimani, M., Nouri, R., & Abolghasemi, A. (2014). Comparing the Effectiveness of Fernald's Phonological and Multisensory Awareness Strategies on the Development of Reading and Reading Skills in Dyslexic Students. Journal of Learning Disabilities, 4 (3), 104-120. (Persian).
Nevo, E., & Breznitz, Z. (2011). Assessment of working memory components at 6 years of age as predictors of reading achievements a year later. Journal of Experimental Child Psychology, 109, 73-90.
Omidvar, A., Dana, A., Hamzeh Sabzi, A., Pourpanahi Koltapeh, M. (2018). The effect of education based on developmental physical education on working memory of elementary school students. Journal of School Psychology, 7(1), 83-101. (Persian).
Pirkhaefi, A., Hasanvand, B., Azami, Y., & Hasanvandi, S. (2015). The Effectiveness of Spatio-temporal Organization Training and Phonological Awareness on Reading and Writing Level of Students with Learning Disabilities. Journal of Learning Disabilities, 5(2), 27-42. (Persian).
Pape-Neumann, J., Ermingen-Marbach, M.V., Grande, M., Willmes, K., & Heim, S. (2015). The role phonological awareness in treatments of dyslexic primary school children. Acta Nurobiol Exp, 75, 80-106.
Perrig, J. W., Hollenstein, M. & Oelhafen, S. (2009). Can We Improve Fluid Intelligence with Training on Working Memory in Persons with Intellectual Disabilities? Journal of cognitive education & psychology, 2 (8), 148-164.
Rack, J. P., Snowling, M. J., Hulme, C. & Gibbs. S. (2007). N0 evidence that an exercise based treatment program has specific benefits for children with reading difficulties. Dyslexia, 13(2), 97-104.
Sohlberg, M. M., & Mateer, C. A. (2001). Cognitive rehabilitation: An Integrative Neuropsychological Approach. The Guilford Press.
Susanne, M. J., Studer-Luethi, B., Buschkuehl, M., Su, Y. F., Jonides, J. & Perrig, W. J. (2010). Relationship between n-back performance and matrix reasoning-implications for training and transfer. Intelligence, 38, 625–635.
Sheikh al-Islami, A., Bakhshayesh, A., Barzegar Barfi, K., & Moradi Ajami, W. (2017). The effect of working memory training on reading performance and memory capacity in students with reading disabilities. Journal of Clinical Psychology, 9 (4), 47-57. (Persian).
Swanson, H. L. & Sachse-Lee, C. (2001). Mathematical problem solving and working memory in children with learning disabilities: both executive and phonological processes are important. J. Exp. Child Psychol. 79(2), 294-321.
Wertz, M., Calata, R., & Tomkins, J. (2007). Education of exceptional children. Translated by Mojtaba Amiri Majd (2013). Tehran: Chaos City.
Wijnants, M. L. & Bosman, A. M. T. (2014). Progress in reading and spelling of dyslexic children is not affected by executive functioning. Research in Developmental Disabilities, 12(35), 3431-3454.
Ziegler, J. C. & Goswami, U. (2005). Reading acquisition, developmental dyslexia, and skilled reading across languages: a psycholinguistic grain size theory. Psychol Bull, 131(1), 3-29.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار